Drogą w kierunku morza dojeżdża się do Akwilei.
Jest to droga prowadząca do Grado, starożytna
Via Julia Augusta, która, nawet, gdy morze jest jeszcze daleko, niesie ze sobą charakterystyczny
zapach morza.Początki Akwilei sięgają starożytności.
W miejscu, gdzie już w czasach prehistorycznych, handlowano począdzącym z Północny bursztynem, wymienianym na przedmioty, które drogą morską, przypływaly tu z basenu Morza Śródziemnego i Bliskiego Wschodu, w 181 r. pne Rzymianie założyli kolonię na zasadach prawa rzymskiego.
Od początków powstania Cesarstwa Rzymskiego miasto odgrywało ogromne znaczenie strategiczne, gospodarcze i kulturalne, stanowiąc główny punkt odniesienia dla rozległego terytorium Venetii et Histrii. Szczyt rozwoju miasto osiągnęło w okresie panowania cesarza Augusta, kiedy to liczba mieszkańców osiedlonych tu na stałe przekroczyła 200 tysięcy, stając się jedną z największych i najbogatszych miejscowości w całym Imperium. Słynąca z portu i murów obronnych Akwilea przekształcona została w twierdzę o funkcjach strategicznych, stając się częścią umocnień wzdłuż Alp, których zadaniem było blokowanie ataków barbarzyńców napierających od wschodu z terytoriów zza Dunaju. Od trzeciego wieku Akwilea była również siedzibą biskupów.
Od VI wieku prałaci zostali mianowani patriarchami, otrzymując zwierzchnictwo nad innymi biskupstwami, a w 1077 cesarz niemiecki nadał im tytuł książąt Friuli. Panowanie patriarchów Akwilei nad obszarem Friuli trwało aż do podboju tych ziem, w 1420 r., przez Wenecjan.
Stanowisko archeologiczne wpisane przez UNESCO na listę Światowego Dziedzictwa ma wyjątkowe znaczenie historyczne i pozwala podziwiać pozostałości rzymskiego forum i bazyliki, cmentarza, mozaiki podłogowej, fundamentów domów, rzeźb, Via Sacra, rynków i murów miejskich, portu rzecznego z masywnymi blokami doków, dużego mauzoleum i wielu innych pozostałości rzymskiego miasta.
Piękna Bazylika Santa Maria Assunta wzniesiona na ruinach z IV wieku nadal zachowuje linie architektoniczne świątyni przebudowanej w 1031 przez patriarchę Popone. Rozkazał on rozbudowę bazyliki poprzez wzniesienie imponującej, wysokiej na 73 metry dzwonnicy.
Interesujące jest również miejsce tzw. Grobu Świętego zbudowanego w XII wieku na wzór grobu w Jerozolimie. Aby poznać historię pierwszych chrześcijan, zamieszkujących w Akwilei w pierwszych wiekach n.e. , należy udać się do Wykopalisk Krypty kryjących wspaniałe mozaiki kościoła wzniesionego przez Biskupa Teodora w IV wieku na fundamentach antycznej willi rzymskiej.
Kilka kilometrów od miejscowości Grado można zatem udać się w fascynującą podróż po olbrzymim morzu sztuki rzymskiej i wczesnochrześcijańskiej Akwilei, by na skrzydłach orła przenieść się w czasy jej starożytnej świetności.
